ما در زندگی آنقدر توسط تصمیم های گوناگون احاطه می شویم که گرفتن تصمیم درست به نظر غیرممکن می آید.
تفکر نقاد فرآیندی ست که به بررسی صحت، دقت و ارزش اطلاعات و دانسته ها می پردازد. تفکر نقادانه در برخورد با موقعیت ها به ما امکان تحلیل آن را می دهد، نقاط مخفی آن را آشکار می کند، باعث می شود که هر چیزی را به سادگی و قبل از اینکه آن را به خوبی مورد بررسی قرار دهیم قبول یا رد نکنیم، و بعد بررسی آن در مورد رد یا پذیرش آن بهتر تصمیم گیری کنیم. همچنین باعث می شود که ما دریایی از اطلاعات را بسنجیم و آن چیزی را که احتیاج داریم انتخاب کنیم. در اصل تفکر نقادانه، همان تفکر منطقی است.
ممکن است افراد به اشتباه تصور کنند که منظور ار نقد و نقاد بودن یعنی انتقاد کردن، ایراد گرفتن، عیب جویی کردن و … . اما در حقیقت نقد و نقاد بودن یعنی ارزیابی کردن، سنجیدن، بررسی کردن و مطالعه کردن. یعنی این که هر حرف و صحبتی را بدون فکر قبول نکنیم، بلکه آن را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم که آیا درست است یا نه ؟
نقاد بودن فقط در مورد دیگران نیست، بلکه شامل رفتار ها و گفتارهای خودمان نیز می شود. با آموختن تفکر نقادانه فریب دیگران را نمی خوریم و به عاقبت امور به خوبی فکر می کنیم و دقیق و درست تصمیم می گیریم و ارتباطات صحیحی را با دیگران برقرار می کنیم. بنابراین لازمه ی تفکر نقادانه این است که اعتماد به نفس داشته باشیم، آگاهی از خود داشته باشیم، نقاط قوت و ضعف خود را بشناسیم. همچنین با دیگران روابط بین فردی مناسب و همدلی داشته باشیم؛ زیرا که ما اصولا در ارتباط با دیگران است که متوجه می شویم تفکر نقادانه داریم یا خیر.
راه های ایجاد تفکر نقاد :
- در درجه ی اول باید خود را به خوبی بشناسید و در مورد محاسن و معایب خود اطلاعات کافی را داشته باشید.
- نظر دیگران را جویا باشید و بپذیرید اما درنهایت با تکیه بر نظر خود تصمیم گیری کنید. بنابراین بازخورد دیگران “تاحدی” در زندگیتان نقش دارد.
- خود را با افراد هم سطح خود مقایسه کنید، نه با افراد بالاتر یا پایین تر از خودتان. زمانی که خود را با افراد بالاتر از خود مقایسه می کنید دچار احساس خود کم بینی و حقارت می شوید و اگر خود را با افراد پایین تر از خود مقایسه کنید دچار احساس غرور می شوید، که در هر دو حالت باعث می شود که در مقابل حرف ها و نظرات دیگران جبهه بگیرید.
– مهارت تفکر نقادانه باعث می شود که ما به موقع در برابر چیزهایی که آن ها را قبول نداریم یا داریم، بتوانیم نه یا بله بگوییم و همچنین در این نه یا بله گفتن به نقش دیگران در زندگی خود نیز توجه داشته باشیم و مراقب روابط بین فردی خود نیز باشیم تا آسیب نبینند. اگر تفکر نقادانه داشته باشید به راحتی فریب نمی خورید و تحت تاثیر دیگران قرار نمی گیرید، زیرا تایید دیگران برایتان مهم نخواهد بود. یعنی به نظر دیگران توجه می کنید و به آن احترام می گذارید اما عاقبت نظر خودتان در الویت است.
روش های افزایش تفکر نقادانه :
- مسئله خود را قاعده بندی کنید. به بیانی دیگر یعنی بدانید که به دنبال چه چیزی می گردید و هدف خود را بشناسید. این آگاهی به شما این امکان را می دهد تا اطلاعات موجود را به صورت هدفمند انتخاب کنید، آنچه به دنبالش هستید را پیدا کنید و درمورد اینکه آیا واقعا برایتان مفید است یا نه، تصمیم بگیرید.
- اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کنید و از تجربیات دیگران نیز استفاده کنید. حجم بسیار زیادی از اطلاعات اطراف ما را فراگرفته است، داشتن آگاهی کامل از مسئله کمک می کند تصمیم بگیرید کدام اطلاعات با موضوع شما مرتبط است و کدام اطلاعات نامرتبط است. جمع آوری اطلاعات به شما در سنجش گزینه های مختلف برای رسیدن به هدف کمک زیادی می کند.
- اطلاعات جمع آوری شده را به کار بگیرید، کاری که به وسیله ی سوال های نقادانه می توانید انجامش دهید. در مواجهه با یک تصمیم گیری از خودتان بپرسید چه مفاهیمی به کار گرفته شده است ؟ چه فرضیاتی وجود دارد ؟ آیا تفسیر من از اطلاعات منطقی است ؟ مثلا اگر در ایمیلی به شما وعده ی میلیونر شدن داده می شود، باید در نظر بگیرید که برخورد من با این وعده باید چگونه باشد ؟ آیا فرض کنم که فرستنده حقیقت را می گوید ؟ براساس شواهد آیا منطقی است که فکر کنم پولی برنده می شوم ؟
- به معنای ضمنی اطلاعات توجه کنید. تصور کنید که زمان انتخابات است و شما قصد دارید به آن نامزدی که قول داده است قیمت بنزین را کاهش دهد، رای دهید. در نگاه اول این وعده ی بسیار خوبی است اما این تصمیم با گذشت زمان چه تاثیری بر محیط زیست می گذارد ؟ اگر مصرف بنزین به دلیل کاهش قیمت افزایش پیدا کند، آلودگی هوا به شدت افزایش می یابد.
- نقطه نظرهای دیگر را نیز بررسی کنید. مثلا از خودتان بپرسید که چرا کاندیدای حزب مخالف شما این همه طرفدار دارد ؟ حتی اگر با تمام نقطه نظرهای آن کاندیدا مخالف هستید، بررسی همه جانبه ی دیدگاه او می تواند این موضوع را مشخص کند که چرا برخی از سیاستمداران که مورد قبول شما نیستند، برای دیگران جذابند. این به شما امکان می دهد که فرضیات دیگر را نیز کند و کاو کنید، انتخاب های خود را ارزیابی کنید و در نهایت به شما کمک می کند که با آگاهی تصمیم بگیرید.
